Mình đã tự học tiếng Nhật như thế nào?
Nhiều bạn hỏi mình đã tự học tiếng Nhật như thế nào? Hôm nay mình chia sẻ về các bí kíp của mình, các bạn cùng tham khảo nhé!
1. Giới thiệu
Mục đích của bài viết này mình xin được chia là 3 phần nhé. Đầu tiên nó liên quan đến kinh nghiệm của mình đối với việc tự học tiếng Nhật để đạt đến trình độ N2 trong 2 năm – một trong những thành tựu lớn nhất của mình cho đến thời điểm hiện tại. Thứ 2, đây là một bài viết nhằm chia sẻ những lời khuyên, giáo trình, tài liệu… học tập hữu ích cho những người tự học hiện tại. Và cuối cùng, nó giúp bạn vượt qua các thắc mắc, do dự và mơ hồ về việc học tiếng Nhật của các bạn trẻ giống mình. Đặc biệt, đối với những bạn muốn tự học, tự phát triển thì đây hẳn là một bài viết rất đáng để đọc đấy nhé.
2. Động lực
Mình là một người con gái sinh ra và lớn lên tại Hà Nội, nhưng hiện tại mình đã tìm được một công việc lý tưởng của bản thân cách quê hương mình cả ngàn cây số, tại Sài Gòn.
Động lực của mình là gì, và tại sao phải học tiếng Nhật?
Giống như bất cứ ai, mình cần những lý do chính đáng để đạt được những gì mình cho là một thách thức lớn lao và đáng kể và một hành trình đủ dài để mình nghiêm túc thực hiện. Và việc học một ngoại ngữ thứ 2 khác với tiếng mẹ đẻ chắc chắn là một mục tiêu ra trò. Mình đã mất một thời gian dài chỉ để trả lời một số những câu hỏi tưởng chừng như đơn giản sau đây:
1. Mình học tiếng Nhật vì mình muốn hiểu sâu sắc văn hóa Nhật Bản và tương tác với người Nhật.
2. Mình học tiếng Nhật bởi vì nó là một thách thức đối với mình theo nhiều cách: trí nhớ, tương tác với người khác, chinh phục ngôn ngữ khó v.v.
3. Mình học tiếng Nhật vì nếu đạt được trình độ ngôn ngữ đáng kể sẽ khiến mình cảm thấy tự hào vô cùng. (Dành cho cả bố mẹ của mình nữa).
4. Thứ 4, mình mong muốn có 1 công việc với một mức lương khấm khá đủ cho mình làm được rất nhiều sở thích khác – một trong số chúng đó là đi du lịch khắp Nhật Bản, wow, mình tin không chỉ mình mà còn rất nhiều bạn trẻ Việt Nam chúng ta ai cũng muốn đến Nhật 1 lần nhỉ!
5. Và cuối cùng, có lẽ mình bị tác động bởi chính câu nói của cô giáo tiếng Nhật đầu tiên của mình, thực ra đó là một lời nhận xét: “Việc học tiếng Nhật của em qua loa như thế chắc chắn sẽ chẳng đi đến đâu cả”! Từ khi ấy mình đã nghĩ đến động lực của mình và giúp mình hiểu rõ hơn mục tiêu tại sao mình học.
Động lực này thật sự rất quan trọng đối với từng người, từng người một để bắt đầu học tiếng Nhật. Mình nhem nhóm những động lực này từ thời thơ ấu và tuổi thiếu niên của mình, nơi lần đầu tiên mình cảm nhận Nhật Bản là một nơi kỳ diệu, nơi anime và manga hấp dẫn hơn bất cứ điều gì và nơi nào khác trên thế giới, nơi có những bộ phim Fantasy làm hút hồn đến ngơ ngác, nơi có những bài hát giúp tâm hồn mình bay bổng đến những không gian vô định, nơi thức ăn là một cái gì đó cực kỳ cuốn hút, và Nhật là nơi bạn có thể thấy nhiều cái hiện đại, tân tiến đến ngỡ ngàng, giao thoa với một nền văn hóa cổ xưa rất đáng nể – cả 2 đều hòa quyện khéo léo và tồn tại “hòa bình” với nhau cho đến bây giờ.
3. Bắt đầu trong lạc lối!
Ngoại trừ nếu bạn có năng khiếu tự nhiên và có kỹ năng học ngôn ngữ như một món quà từ thượng đế, tiếng Nhật bằng cách nào đó khá đáng sợ và khó khăn đấy, đặc biệt là nếu bạn tự học. Mình phải thừa nhận mình đã thử nhiều cách khác nhau trước khi tìm ra được con đường riêng. Mình ví dụ:
Học tại trung tâm 6 tháng: điều này cuối cùng mang lại kết quả không mong muốn nếu như không muốn nói là quá tệ do có quá nhiều sự không đồng nhất giữa các học viên trong lớp (trình độ, động lực, khả năng tiếp thu,…). Chưa kể đến những bất tiện về vấn đề đi lại, thời gian hạn hẹp và chi phí bỏ ra… Tuy nhiên sau khoảng thời gian này mình vẫn vớt vát học được những điều cơ bản, tức là hiragana (ら が) + katakana (タ カ), cũng như một vài cụm từ thông dụng cùng các mẫu ngữ pháp hay dùng..
Mình đã mua tất cả các loại tài liệu học tập: từ điển, sách từ vựng, sách ngữ pháp: tốn khá nhiều chi phí rồi đây, nhưng hiệu quả mang lại vẫn làm mình thất vọng. Mình chủ yếu xoay sở để tìm những câu phù hợp với trình độ của mình và mong muốn của mình: những câu đơn giản được viết thuần Nhật (tức không có romanji), điều này vượt ra ngoài truyền thống về những bài học đại loại như “giới thiệu về bản thân” và “ngân hàng ở đâu?”. Tóm lại, các ví dụ về ngữ pháp không sử dụng cùng với từ vựng mình đã học, và cả phát âm và nghĩa của từ vựng mình đều không thể ghi nhớ trong thời gian dài được.
Mình cũng đã thử phương pháp nghe (youtube, băng đĩa, bản tin…): dường như quá sức cho người mới bắt đầu như mình.
Bức tranh có vẻ tệ nhưng mình chắc chắn đã học được từ những nỗ lực này: ngữ pháp tiếng Nhật khá dễ, và thất bại của mình nằm ở vấn đề mình thiếu từ vựng, thiếu kỹ năng đọc và cuối cùng là kỹ năng nghe. Do đó, mình đã làm thêm bài tập về nhà để tìm ra những tài liệu tốt nhất cho những điểm yếu của mình và mình quyết định bắt đầu hành trình học tiếng Nhật một cách khó khăn (nhưng mình tin nó vững chắc!).
4. Lối thoát
Bây giờ bạn đã biết quá trình đầu tiên mình đã trải qua rồi, giờ đây mình có thể tự tin giới thiệu bạn với những người bạn thân nhất của mình như một người tự học tiếng Nhật. Ý kiến của mình là người ta không thể xây dựng những tòa nhà chọc trời vĩ đại mà không có một nền móng vững chắc và các khối xây dựng vững chắc. Chiến lược của mình là:
4.1. Để có nền móng vững chắc, bạn cần nắm vững từ vựng
Nếu bạn chưa biết Wanikani, trang web này là người thay đổi suy nghĩ của mình và mình chắc chắn sẽ giới thiệu nó. Chỉ tiếc nó toàn tiếng Anh, sẽ hơi khó khăn nếu bạn nào không được rành tiếng Anh lắm (ước gì có anh nào làm một website tương tự mà bằng tiếng Việt thì tốt nhỉ).Okey, Trên nền tảng này, bạn có thể học ~ 2 000 kanji và ~ 6 000 từ chỉ trong vài năm, tận dụng hệ thống kỹ thuật cơ học và hệ thống lặp lại cách quãng. Về cơ bản, kanji được tạo ra từ các gốc tự do, và các từ được làm từ kanji. Học chúng theo cách mạch lạc làm cho đường cong học tập của bạn theo cấp số nhân theo thời gian! Đây chính là điều tạo khác biệt.
Hãy để mình minh họa bằng một ví dụ rất đơn giản:
火 (Phát âm か (ka)), là viết tắt của lửa. Nó là một chữ Hán cơ bản, khá dễ để ghi nhớ. Đối với việc đọc, bạn có thể muốn nhớ câu chuyện sau đây: khi chúng ta nghĩ về lửa, chúng ta nên nghĩ về một cái gì liên quan. Thì cái ca (hoặc cốc, ly) nước dập lửa sẽ là một sự liên tưởng tốt.
山 (Phát âm さん (san)), là viết tắt của núi. Kanji đơn giản dễ ghi nhớ (trông giống như một núi, phải không?). Bạn đã biết cách phát âm của nó nếu bạn biết Núi Fuji cũng thường hay được gọi là Fujisan.
Sau đó đoán 火山, nghĩa là gì? Núi lửa! Và đoán làm thế nào để phát âm nó?か ざん (kazan)! Đây có phải là một kỹ thuật mạnh mẽ để học từ vựng theo cách theo cấp số nhân?
Khi mình viết bài đăng này, mình đã sử dụng phương pháp ghi nhớ kiểu Wanikani gần một năm (chỉ kích hoạt đăng ký trọn đời) và gần đây đã hoàn thành cấp 13 (trong số 60), tương ứng với ~ 270 gốc, ~ 430 kanji và ~ 1 250 từ . Mỗi yếu tố đi kèm với các ví dụ minh họa và mô tả, giống như phân tích kanji tương tự.
4.2. Kanji có quá khó chăng?
Ngoài cách học trên, mình cũng đề ra 6 nguyên tắc học Kanji cho riêng mình, bạn biết đấy, sống nguyên tắc sẽ không làm bạn cảm thấy thoải mái nhưng nếu không có nguyên tắc thì sẽ rất khó thành công.
Nguyên tắc học Kanji:
4.2.1. Bắt đầu với việc học viết các gốc chữ Kanji
Các gốc (bộ) tự do chiếm một phần khá lớn trong cách các chữ Hán được thiết lập! Những “nhân vật” này là cơ sở cơ bản cho hầu hết các ký tự kanji phức tạp hơn, vì vậy, đó là một ý tưởng tốt là hãy làm chủ chúng trước. Có tổng cộng 214 nhưng bạn có thể bắt đầu bằng cách tập trung vào những thứ phổ biến nhất và dần dần xây dựng kiến thức của mình từ đó.
4.2.2.Thực hành viết chữ Hán
Một trong những cách tốt nhất để ghi nhớ chữ Hán là học viết bằng chữ Hán. Bạn có biết rằng kanji được viết theo một thứ tự cụ thể, từng nét một? Hãy tin mình đi, bạn cũng sẽ thấy rằng sau khi bạn thực hành thứ tự nét vẽ một chút, việc nhớ kanji sẽ trở nên dễ dàng hơn. Vì vậy, ngay cả khi bạn tập trung vào việc đọc hơn là tập viết, thì nó cũng đáng để thực hành theo thứ tự nét vẽ như một cách giúp bạn ghi nhớ chữ Hán và do đó cải thiện kỹ năng đọc của bạn!
4.2.3. Học Jouyou Kanji
Có hơn 50.000 chữ Kanji! Nên cách dễ nhất để học Kanji là tập trung vào những kouji jouyou. (Jouyou được viết là常用漢字, có nghĩa đen: các chữ thường được sử dụng trong tiếng Trung. Các jouyou kanji sẽ hướng dẫn bạn một số từ thực sự hữu ích – tất cả mọi thứ từ từ cây Cây (木) và từ mình (私) đến những từ nâng cao hơn như Luật (法律) và nhân tiện (懐 – Hoài) là từ Kanji yêu thích của mình, cũng chính là tên của mình!
4.2.4. Bổ sung những từ Kanji yêu thích
Bổ sung vốn từ Kanji bằng những từ khác quan trọng đối với bạn. Sau khi học xong những chữ kanji thường dùng, đến đây bạn có thể nghĩ cho bản thân mình một chút bằng cách liệt kê những từ kanji liên qua tới sở thích và mục tiêu của bạn. Điều này sẽ phụ thuộc rất nhiều vào lý do và động lực giúp bạn học tiếng Nhật ngay từ đầu. Nếu bạn muốn nói chuyện với một người bạn thân, hãy thử nghĩ về những từ bạn thường sử dụng: mùa, thời tiết, những gì bạn làm trong cuộc sống. Nếu bạn học tiếng kanji để bạn có thể nghiên cứu trong một lĩnh vực cụ thể, hãy thử nghĩ về những từ thực sự quan trọng để mô tả những gì bạn làm. Hoặc nếu bạn học tiếng Nhật để đọc văn học hoặc truyện tranh Nhật Bản, hãy tập trung vào từ vựng mà phù hợp nhất với các loại điều bạn đọc. Chọn một số từ có liên quan đến bạn và thực hành những từ đó cùng với chữ Hán.
4.2.5. Sử dụng kỹ thuật Spaced Repetition – tạm dịch là lặp lại có khoảng cách
Mình đã đề cập đến cách bạn có thể thực hành viết kanji bằng cách học các thứ tự nét vẽ, nhưng đọc kanji là một kỹ năng quan trọng khác để phát triển. Một cách thực sự dễ dàng để làm điều này là sử dụng một ứng dụng điện thoại thông minh như Anki hoặc Flashcards Deluxe sử dụng công nghệ lặp lại khoảng cách. Khi bạn sử dụng các ứng dụng này, bạn có thể tạo bộ flashcard của riêng mình để thực hành chữ Hán của mình với! Hãy thử làm flashcards kanji cho bất kỳ kanji nào gây khó khăn trong việc ghi nhớ. Mình làm điều đó theo một số cách khác nhau: Làm thẻ với chữ Hán ở mặt trước để thực hành nhớ nghĩa hoặc cách phát âm. Tạo thẻ với một câu hoàn chỉnh và thực hành đọc chúng, kanji và tất cả. Tạo thẻ với một từ bằng tiếng Việt ở mặt trước, và sau đó cố gắng viết ra chữ Hán ở mặt sau. Điều làm cho kỹ thuật “lặp lại có khoảng cách” tuyệt vời là nó học hỏi từ chính bạn. Nếu bạn luôn nhận ra được ý nghĩa của một thẻ cụ thể, nó sẽ xuất hiện lại với 1 khoảng thời gian lâu hơn. Nhưng nếu bạn thường ghi nhớ sai 1 tấm thẻ nào đó, nó sẽ cho bạn thấy thẻ đó thường xuyên hơn cho đến khi bạn ghi nhớ được từ đó thì thôi. Các hệ thống này thích ứng với phong cách tự học tiếng Nhật của mình và vô tình như một người giảng viên luôn kiểm tra lại kiến thức giúp mình vậy!
==> Cách sử dụng Flashcard hiệu quả hơn: Đối với Flashcard, để hiệu quả hơn trong việc học thì thay vì sử dụng những từ đơn ngắn gọn mình thích viết cả 1 câu theo bối cảnh hơn. Học từ câu thay vì từng từ hoặc ký tự riêng lẻ sẽ cho phép bạn học hiệu quả hơn, buộc bạn phải học một cách cân bằng, chủ động. Hơn nữa sẽ giúp quá trình học trở nên thú vị hơn và nhiều câu có thể sử dụng được. Điều hay ở câu là bạn không chỉ học từ mới và Kanji, mà còn hiểu cách sử dụng chúng trong ngữ cảnh, và sắc thái của chúng là gì tùy thuộc vào cách chúng được sử dụng. Chúng ta không có nhiều thời gian để lãng phí, có lẽ tốt nhất là sử dụng một bộ câu được biên dịch sẵn trong tấm flashcard mà bạn có thể mang đi bất cứ đâu, bất cứ lúc nào bạn muốn. Thật thú vị phải không!
4.2.6. Đọc tiếng Nhật càng nhiều càng tốt
Ghi nhớ chữ Hán là một điều mà trừ khi bạn nhìn thấy chúng trong ngữ cảnh, bạn sẽ không bao giờ thực sự học cách sử dụng chúng trong các tình huống thực tế khi bạn cần viết hoặc nói lời nói của chính mình! Đó là lý do tại sao mình tin rằng rất quan trọng khi chúng ta phải đọc nhiều tiếng Nhật để bạn có thể học không chỉ ý nghĩa của từng chữ Hán mà còn là cách mà nó thực sự được sử dụng như một phần của ngôn ngữ. Thử thách ở đây là tìm tài liệu đọc thú vị ở cấp độ phù hợp với bạn. Rốt cuộc, việc đọc sẽ chỉ hiệu quả nếu bạn có thể hiểu được phần lớn những gì bạn đã đọc và hiểu được.
4.3. Ngoài từ vựng, bạn cần học ngữ pháp tốt
Học từ vựng là rất tốt, nhưng bạn cũng cần thực hành một chút ngữ pháp để gắn kết tất cả các từ lại với nhau. Đây là một vài điểm mấu chốt của mình khi học ngữ pháp:
Nắm rõ và suy nghĩ theo cấu trúc
Chúng ta có thể nhìn vào ngữ pháp tiếng Nhật theo một cách khác với các ngôn ngữ khác, theo Steve Kaufmann, người đã có một quan điểm mình rất thích về tiếng Nhật:
Một số ngôn ngữ có rất nhiều chi tiết, trường hợp hoặc động từ và quy tắc. Không giống như các ngôn ngữ này, tiếng Nhật có các cấu trúc (mẫu) mà chúng ta chỉ cần làm quen. Điều này cần có thời gian và luyện tập nghe, đọc. Và không có nơi nào tốt hơn để làm điều này hơn tại LingQ, một trang web giúp bạn học tiếng Nhật với những nội dung yêu thích của bạn, có săn cho Android và iOS.
Ngoài ra, TextFugu cũng là một lựa chọn không tồi, một cuốn sách trực tuyến của Nhật Bản cho những người tự học. Ưu điểm chính là nó rất sư phạm, kết hợp văn bản với âm thanh và video bất cứ khi nào có liên quan và nội dung được cải thiện theo thời gian (đây là một lợi ích của sách trực tuyến so với sách giấy thông thường). Điểm mạnh của TextFugu là:
Thứ 1 Được tạo ra cho những bạn tự học
Khi bạn so sánh ai đó học tiếng Nhật trong một lớp và ai đó tự học, những vấn đề họ gặp phải là hoàn toàn khác nhau. TextFugu tập trung vào các vấn đề mà người tự học gặp phải, có nghĩa là một cách giải thích các khái niệm khác nhau, tập trung vào việc giữ cho bạn có động lực và không giới hạn về tốc độ bạn học và tiến bộ.
Thứ 2 Luôn được cập nhật liên tục
Sách giấy có khả năng hút bụi khá đấy, nhưng sách online giúp cập nhật nội dung mới hằng ngày.
Thứ 3Tiếp cận dễ dàng
Với ngôn ngữ và cách trình bày đơn giản, dễ đọc, dễ hiểu, dễ nhớ.
Thứ 4 Kanji sẽ không làm bạn phát điên nữa
TextFugu nhìn kanji rất khác biệt – họ sử dụng hệ thống ghi nhớ, hệ thống lặp lại cách quãng và một thứ tự đặc biệt sẽ đưa kanji vào bộ nhớ dài hạn của bạn nhanh hơn bạn tưởng. Nếu bạn đã học kanji, “truyền thống” theo cách trước đây, bạn sẽ nhận thấy ngay sự khác biệt.
Thứ 5Bạn sẽ không đơn độc
Ngồi trong bóng tối và sự cô lập có vẻ rất vui, nhưng đôi khi thật hữu ích khi biết rằng có những người khác giống như bạn ngoài kia. Là thành viên, bạn sẽ có quyền truy cập vào Diễn đàn TextFugu. Với hàng ngàn thành viên khác, bạn chắc chắn sẽ nhận được sự giúp đỡ mà bạn cần (cộng với việc bạn cũng có thể giúp đỡ những người khác khi họ cần!).
Có 1 sự chắc chắn rằng những tài nguyên ở trên không dành cho tất cả mọi người. Chúng ta không thể đòi hỏi một phương pháp tốt nhất mà lại phù hợp cho tất cả mọi người. Có thể nó phù hợp với mình, nhưng mình không can đoan là nó hữu ích cho tất cả. Do đó, hãy cứ mạnh dạn cảm nhận bằng cách của bạn về các nguồn học tập trên, chí ít bạn cũng đã có sự trải nghiệm và như mình đã nói ở trên, chúng ta cần đi để thấy con đường đúng đắn.
Một khi bạn đã sử dụng một lượng lớn ngữ pháp và từ vựng, bạn có thể đưa kiến thức của mình vào thực tế để phá vỡ mọi nội dungs đơn giản bằng tiếng Nhật. Như một thói quen, mình đang cố gắng truy cập trang web tin tức NHK một lần một tuần và đọc các bài viết mới. Không dễ dàng đối với mình, nhưng mình có thể phát hiện ra sự khởi đầu mới cho khả năng của mình, vì các chủ đề được thảo luận và các câu cơ bản ngày càng dễ nắm bắt hơn.
5. Luyện viết
Khá đáng sợ khi bắt đầu, viết cũng là một cách tuyệt vời để sửa lỗi học ngữ pháp của bạn, mắc lỗi, sửa theo cách tiếp cận lặp lại và có được sự tự tin. Gần đây mình đã tham gia HelloTalk, một loại mạng xã hội miễn phí dành riêng cho người học ngôn ngữ: giúp đỡ người khác bằng cách xem lại bài đăng của họ bằng ngôn ngữ mẹ đẻ của bạn, cộng đồng sau đó sẽ giúp bạn trở lại bằng cách sửa các lần viết tiếng Nhật đầu tiên của bạn. Khá là một thỏa thuận đôi bên cùng có lợi, phải không?
6. Luyện nghe
Những nỗ lực đầu tiên của mình khi mới bắt đầu đã khiến mình kết luận rằng mình cần luyện tập nhiều hơn trước khi nghe các cuộc thảo luận, tranh luận thực sự của Nhật Bản, v.v. Mình vẫn thiếu một chút từ vựng (mình tin rằng mình sẽ sớm vượt qua nó) và tốc độ nói tiếng Nhật quá nhanh tai chưa được đào tạo của mình. Là một giai đoạn chuyển tiếp và trước khi tìm kiếm các podcast quan tâm đến mình, mình đã chọn tin tức bằng tiếng Nhật chậm.
7. Luyện nói
Nói là chắc chắn mục tiêu cuối cùng. Bất cứ ai đã hoàn thành tất cả các bước trước đó sẽ không có lý do để sợ khó khăn cuối cùng này. Tuy nhiên, việc nói hàm ý tương tác với người Nhật và mình không cho rằng tất cả chúng ta đều có bạn bè, gia đình hoặc người quen Nhật Bản sẵn sàng dành thời gian để làm cho chúng ta nói.
Mặc dù tình huống này là một thách thức, có một số cách để khắc phục nó – đó là dùng internet! Có rất nhiều những phương tiện mạng xã hội, chat, forum, website hoặc những câu lạc bộ tiếng Nhật tại nơi bạn sinh sống.. Tham gia và bắt đầu luyện nói nhé.
8. Hội nhập vào công nghệ!
Như được hiển thị giữa các dòng trong suốt bài viết này, có rất nhiều nội dung và tài liệu tuyệt vời có thể giúp bạn đạt được mục tiêu lớn nhất của mình. Trên thực tế, sự thay đổi toàn cầu đối với các hệ sinh thái mạng xã hội và kỹ thuật số làm cho việc tự học tiếng Nhật dễ dàng hơn trước rất nhiều. Cảm nhận cá nhân của mình là phát triển bản thân và tự học là một phần của các chủ đề đang phát triển quan trọng nhất trên toàn thế giới (xem sự bùng nổ của Coursera, EdX, LinkedIn Learning và các nền tảng tương tự). Có quá nhiều những điều kiện để bạn bắt đầu tự học tiếng Nhật ngay hôm nay. Phương tiện và công nghệ đã có – thành công đã được kiểm chứng – còn lại là do động lực của bạn cháy được bao lâu trên con đường chinh phục ấy.
9. Kết luận
Mình hy vọng bản tóm tắt này về hành trình học tiếng Nhật của mình thú vị và hữu ích. Tất nhiên, có rất nhiều tài nguyên quý giá khác và cũng có nhiều cách tự học tiếng Nhật khác, và mình thực sự khuyên bạn nên tìm hiểu và list hết ra để khám phá chúng, xác nhận và chia sẻ chúng. Mình chúc bạn thành công nếu bạn tham gia vào thử thách chinh phục tiếng Nhật này! Mình rất vui khi nhận được phản hồi dưới bất kỳ hình thức nào, vì vậy hãy bình luận nếu bạn có lời khuyên, hoặc nếu bạn muốn bổ sung với các công cụ và tài nguyên khác phù hợp hơn với bạn!
Tham khảo thêm:
Kinh nghiệm (Cách, phương pháp, mẹo tiếng nhật)
Học tiếng Nhật có tương lai không?